Mùa xuân Ả Rập? (Nguyễn Gia Kiểng)

Cụm từ "cách mạng hoa lài" đã nhanh chóng chìm vào quên lãng. Những biến động làm sụp đổ hoặc lung lay các chế độ đôc tài Bác Phi và Trung Đông được gọi là "cuộc cách mạng Ả Rập" và gần đây "mùa xuân Ả Rập", một cách gọi có hàm ý rằng các biến động này sẽ chỉ nhất thời và giới hạn trong thế giới Ả Rập.

Trí thức Việt Nam sau lúc đầu phấn khởi ít còn nhắc tới nữa.Họ sẽ còn thất vọng hơn trong những ngày sắp tới vì những khó khăn của các nước Ả Rập đã đang hoặc đang chuyển hóa về dân chủ chỉ mới bắt đầu. Lịch sử đã chứng tỏ không có cuộc cách mạng nào lập tức mở ra một kỷ nguyên tươi sáng, như ý tưởng "mùa xuân" có thể khiến ta mường tượng. Trái lại mọi cuộc cách mạng đều trải qua một giai đoạn rối loạn và suy thoái, thậm chí những thảm kịch, trước khi đem lại những phúc lợi chờ đợi. Giai đoạn chuyển tiếp có thể rất dài và những thiệt hại rất lớn nếu một giải pháp thay thế - bao gồm một lực lượng chính trị và một dự án chính trị- không xuất hiện nhanh chóng. Viện Tài Chính Quốc Tế (IIF – International Institute of Finances) ước lượng tỷ lệ tăng trưởng trung bình 4.4% trong khối Ả Rập trong năm 2010 sẽ nhường chỗ cho suy thoái -0.5% trong năm 2011. Riêng Ai Cập thay vì tăng trưởng 6% sẽ suy thoái -2.5%. Theo một ước lượng khác, hơn 30 tỷ USD đã đào thoát khỏi Ai Cập. Tình trạng các nước Ả Rập đang chuyển hóa về dân chủ sẽ còn bi đát hơn nhiều nếu khối tám nước phát triển G8 không chấp nhận trợ giúp 20 tỷ USD trong hai năm và 60 tỷ USD trong vòng năm năm.

“… Không có tư tưởng chính trị thì không thể có đảng, và một cách tự nhiên nhưng bắt buộc độc tài đảng trị sẽ biến dần thành độc tài cá nhân. Đó là điều đang xẩy ra tại Việt Nam…”

Nếu có một bài học mà chúng ta có thể rút ra từ cuộc cách mạng Ả Rập, sau cuộc cách mạng Đông Âu năm 1989, thì đó là trước khi bắt đầu một cuộc cách mạng dân chủ phải có sẵn một tổ chức dân chủ và một dự án xây dựng dân chủ.

Các chuyển động này sẽ chỉ giới hạn trong thế giới Ả Rập hay đang báo hiệu một làn sóng dân chủ cho cả thế giới?

Ta chỉ có thể trả lời câu hỏi này sau khi đã quan sát các chế độ độc tài xưa và nay.

Trước đây chúng đều nhân danh một lý tưởng nào đó. Lý tưởng có thể sai, thậm chí độc hại, nhưng vẫn là xi măng gắn bó các tập đoàn cầm quyền, đồng thời cho họ một sự chính đáng trước các dân tộc mà họ cai trị. Các chế độ cộng sản có chủ nghĩa Marx được tôn xưng như là đỉnh cao trí tuệ và chân trời lịch sử không thể vượt qua. Các chế độ độc tài Ả Rập xuất hiện sau Thế Chiến II nhân danh giấc mơ một "quốc gia Ả Rập" đặt nền tảng trên Hồi Giáo. Các chế độ độc tài quân phiệt tự gán cho mình sứ mạng ngăn chặn hiểm họa cộng sản để bảo vệ tự do dân chủ, hoặc đức tin Thiên Chúa Giáo. Tuy khác nhau về cứu cánh, chúng đều giống nhau ở chỗ là đều có một cứu cánh để lấy làm lý do hiện hữu.

Các chế độ độc tài hiện nay khác hẳn trước, và giống hệt nhau. Sau khi chủ nghĩa Marx bị lố bịch hóa và chính khái niệm chủ nghĩa trở thành lỗi thời, đồng thời các tôn giáo mất sức lôi kéo, chúng không còn một lý tưởng nào, thậm chí một ảo tưởng nào làm biện minh. Chúng đều chỉ có một mục đích là dùng bạo lực để kéo dài và bóc lột. Không còn những lãnh tụ hùng biện và lôi cuốn, chỉ còn những tay anh chị lì lợm. Tham nhũng trở thành luật chơi, quan hệ giữa chính quyền và nhân dân là quan hệ đàn áp và thù ghét. Trong suốt lịch sử thế giới chính quyền nào cũng phải đứng trên hai chân, thuyết phục và khuất phục, trong đó thuyết phục là chính, bạo lực chỉ dùng đến để khuất phục một thiểu số không thể thuyết phục. Các chế độ độc tài hiện nay như vậy chỉ có một chân, và một chân yếu. Chúng không thể đứng lâu, chưa nói đứng vững.

Hậu quả đầu tiên và quan trọng nhất, cho chính chế độ, của sự thiếu vắng tư tưởng chính trị là sự phân hóa và suy sụp của đảng cầm quyền. Bởi vì một chính đảng chỉ có lý do tồn tại và chỉ có thể tồn tại như là một dụng cụ để thể hiện một tư tưởng chính trị. Người ta đã thấy đảng Tập Hợp Dân Chủ Hiến Định tại Tunisia và Đảng Quốc Gia Dân Chủ tại Ai Cập tan rã ngay sau khi Ben Ali và Mubarak bị truất phế dù mới ngày hôm trước chúng còn hàng triệu đảng viên và có hàng chục tỷ USD. Lý do là vì từ lâu chúng chỉ còn là những hư cấu. Không có tư tưởng chính trị thì không thể có đảng, và một cách tự nhiên nhưng bắt buộc độc tài đảng trị sẽ biến dần thành độc tài cá nhân. Đó là điều đang xẩy ra tại Việt Nam với thực quyền chuyển dần từ bộ chính trị sang Nguyễn Tấn Dũng.

Sau đó là xung đột không tránh khỏi giữa quân đội và công an. Quân đội mạnh và có thể tiêu diệt… công an nhưng lại thua thiệt so với công an về quyền lợi trong một chế độ mà quyền lợi là tất cả. (Người ta thường nói trong các chế độ cộng sản không thể có đảo chính. Nhưng đó là giai đoạn đã qua rồi, khi chủ nghĩa cộng sản còn là một lý tưởng gắn bó các đảng viên và đảng cộng sản còn thực sự cầm quyền). Mâu thuẫn tích lũy giữa công an và quân đội là nguyên nhân trực tiếp đưa đến sự sụp đổ của chế độ dù chính nó chỉ là hậu quả của sự suy thoái của đảng cầm quyền. Không có mâu thuẫn này thì những cuộc biểu tình tại Tunisia và Ai Cập đã bị đàp áp nhanh chóng. Nó là một thùng thuốc nổ chỉ chờ một cây diêm quẹt trước sau gì cũng đến. Trong trường hợp cuộc cách mạng Ả Rập, cây diêm quẹt đó là việc chàng thanh niên bán rau Bouazizi tự thiêu. Biến cố này đã có thể khởi động cả một làn sóng dân chủ trên khắp các nước Bắc Phi và Trung Đông vì tình hình đã chín muồi. Chín muồi đến nỗi Mỹ và Châu Âu đã phải tiếp tay lật đổ các đồng minh trung thành như Ben Ali và Mubarak để khỏi bị gạt ra ngoài lề một diễn biến không trì hoãn được nữa.

Các chế độ đọc tài còn lại đều giống nhau và vì thế sẽ có chung một số phận. Thực ra chúng là những chế độ đáng lẽ không thể có. Chúng chỉ đã tồn tại được vì thế giới cần một thời gian để tiêu hóa những thắng lợi của dân chủ sau khi các chế độ cộng sản Liên Xô và Đông Âu sup đổ. Thời gian đó đã chấm dứt.

"Mùa xuân Ả Rập" sẽ không giới hạn ở Trung Đông và Bắc Phi. Chúng ta đang chứng kiến sự khởi đầu của một làn sóng dân chủ toàn cầu mới, làn sóng thứ tư, cuốn đi mọi chế độ độc tài còn lại.

Nguyễn Gia Kiểng
(6-2011)
Nguồn:ở đây.
___________________________
Bài viết liên quan:
Hòa giải xã hội với trí thức (Nhân thư ngỏ của 36 trí thức -Nguyễn Gia Kiểng)
Nhìn người Ả Rập và nghĩ về mình (Nguyễn Gia Kiểng)
Một bài học chúng ta vẫn chưa chịu học
Về Huyền Thoại Hồ Chí Minh (Nguyễn Gia Kiểng)
[I] -Đi tìm một mô thức phát triển đất nước (Nguyễn Gia Kiểng)